Η Βελανιδιά στην Ελληνική Μυθολογία

Γνωρίζετε ότι η βελανιδιά αποκαλείται quercus ή querimus, επειδή οι θεοί χρησιμοποιούσαν τη βοήθεια αυτού του δέντρου για να δώσουν απαντήσεις, σε ερωτήσεις σχετικές με το μέλλον; Η Βελανιδιά στην Ελληνική Μυθολογία Στο μαντείο της Δωδώνης, μαζί με τον Δία ως πηγαίο θεό συλλατρευόταν το θηλυκό αντίστοιχό του, η «πότνια» Διώνη, ως θεά των υδάτων, η οποία και χρησμοδοτούσε. Σχετικά με την ίδρυση του μαντείου της Δωδώνης ο Hρόδοτος (Iστορ. B, 54-57) αναφέρει ότι δύο ιέρειες των Θηβών της Αιγύπτου πουλήθηκαν δούλες, η μια στους Λιβύους και η άλλη στους Θεσπρωτούς. H πρώτη ίδρυσε το μαντείο του Άμμωνος Διός στην όαση Σίουα, η δεύτερη έκτισε, κάτω από μια βελανιδιά που φύτρωσε μόνη της, ένα ιερό του Διός στη Δωδώνη. Αργότερα, αφού έμαθε καλά ελληνικά, έκτισε εκεί και το μαντείο. Kαι να πώς ερμηνεύει την τοπική παράδοση για τη μαύρη περιστερά που λαλούσε ανθρώπινα: η περιστερά δεν είναι άλλη από την Αιγυπτία, που αρχικά μιλούσε «βαρβαρικά», κάτι ακατάληπτο που έμοιαζε με γλώσσα πουλιών, και αργότερα μίλησε «ανθρώπινα», δηλαδή ελληνικά. Στο μαντείο της Δωδώνης ο τρόπος μαντικής ήταν η ερμηνεία του θροΐσματος των φύλλων της ιερής «φηγού» (βελανιδιάς) και της φλυαρίας των πουλιών μες στα φυλλώματά της, οι δε ιέρειες ονομάζονταν «Πέλειαι», δηλ. περιστερές. Mε τη βελανιδιά, τη δρυ, συνδέεται στενά ο δρυοκολάπτης, μικρό πτηνό που το κτύπημα του ράμφους του στον κορμό της δρυός αντηχεί χαρακτηριστικά μέσα στο δάσος. H δρυς, σαν δέντρο που συχνότερα από τα άλλα πλήττεται από τον κεραυνό, ήταν ιερό δένδρο του θεού του ουρανού και του κεραυνού· κι ο δρυοκολάπτης («αυτός που κτυπά τη δρυ»), με το φλόγινο χρώμα του φτερώματός του και με τον κτύπο του ράμφους του, έγινε το πτηνό μιμητής του θεού του κεραυνού. Kι εφόσον είναι πτηνόμορφη «εμφάνεια» του κεραύνειου θεού, τότε μπορεί να είναι και πατέρας «διός κούρων», θεϊκών διδύμων. Kαι να που ο βασιλιάς της Eλευσίνας Kελεός, που το όνομά του σημαίνει δρυοκολάπτης, είναι πατέρας των διδύμων Iάσου και Tριπτολέμου, που ο πρώτος τους ενώνεται σε ιερογαμία με τη θεά Δήμητρα σε οργωμένο χωράφι της Eλευσίνας και ο δεύτερος διδάσκεται από αυτήν τη γεωργία. Και άλλοι δίδυμοι, οι κατ' εξοχήν, συνδέονται με τη δρυ και τη δεντρολατρεία: οι Σπαρτιάτες Διόσκουροι μες στην κουφάλα μιας βελανιδιάς ελλοχεύουν περιμένοντας τους αντιπάλους τους δίδυμους Αφαρίδες, τον Iδα (=δάσος) και τον Λυγκέα. Kαι ο Λυγκεύς «δρυός εν στελέχει», μες στη βελανιδιά, κατοπτεύει την άφιξη των Διοσκούρων. Oι Αρκάδες θεϊκοί δίδυμοι Λεύκαστος και Παρράσιος σε μια βελανιδιά χρωστούν, κατά τον Zώπυρο, την ύπαρξη: όταν γεννήθηκαν τους πέταξαν στον ποταμό Eυρύμανθο, όμως το ρεύμα τούς έφερε μες στην κουφάλα μιας βελανιδιάς και έτσι σώθηκαν. Kαι ο Hρακλής, δίδυμος και αυτός, κάτω από μια δρυ στην κορυφή της Oίτης κάηκε πριν ανεβεί στον Oλυμπο, και μια δρυς, η μαντική φηγός της Δωδώνης, ανήγγειλε τον θάνατό του. (Πηγή: http://www.kathimerini.gr/) Αμαδρυάδες νύμφες Στενά συνδεδεμένος ο άνθρωπος με την φύση σε παλαιότερες εποχές σεβόταν και εκτιμούσε τα ζώα και τα φυτά που τον βοηθούσαν στην επιβίωσή του. Κατανοούσε την αμοιβαία εξάρτηση όλων των βασιλείων της ζωής και το κάθε τι έπαιρνε θέση στην συνείδησή του, ανάλογα με την χρησιμότητά του. Έδιδε σ' αυτά υπόσταση, τα θεωρούσε ζώντες οργανισμούς, εκφράσεις ενός ενιαίου συνόλου, και πολλές φορές τούς επέδιδε θεϊκές ιδιότητες. Θεοί παίρνουν μορφή δένδρων για να πλησιάσουν τον έρωτά τους, άνθρωποι τιμωρήθηκαν να ζήσουν σαν φυτά για το παράπτωμά τους ή δένδρα, όπως η Ιερή Βαλανιδιά της Δωδώνης, είναι το ενδιάμεσο μέσον μεταξύ θνητών και αθανάτων. Αμαδρυάδα, Antoine Coysevox, 1707-1710, Louvre Τα δένδρα, πολύ κοντά στον άνθρωπο, έτοιμα να τον ξεκουράσουν ή να τον προστατεύσουν από τον ήλιο ή την βροχή, με την καθημερινή επαφή μαζί τους, έγιναν αφορμή να γεννηθούν θρύλοι και παραδόσεις γύρω απ' αυτά, που ακόμα και σήμερα εντυπωσιάζουν. Στα δάση και στα νερά επίστευαν ότι κατοικούσαν οι Νύμφες, κόρες του Διός και ακόλουθες της Αρτέμιδος. Μία κατηγορία Νυμφών, τις οποίες ονόμαζαν Αμαδρυάδες, κόρες του Ουρανού, αρχαιότερες από τις κόρες του Διός, θεωρούσαν ότι ήσαν ταυτισμένες με την ζωή των δένδρων. Μόλις κάνει την εμφάνισή του ένα δενδράκι, μια Αμαδρυάδα, έλεγαν, το αναλαμβάνει, το προστατεύει και μοιράζεται την μοίρα του. Όταν το νερό του Ουρανού ποτίζει τα δένδρα, οι Αμαδρυάδες είναι χαρούμενες, αντίθετα, όταν τα δένδρα χάνουν τα φύλλα τους, οι Νύμφες πενθούν. Ο Καλλίμαχος στον Ύμνο της Δήλου αναφέρει ότι η Νύμφη μιας βελανιδιάς έχει αγωνία για το δένδρο της, που το εκτύπησε ο κεραυνός. Οι άνθρωποι ισχυρίζονταν ότι οι Αμαδρυάδες πέθαιναν ταυτόχρονα με τα δένδρα και τις θεωρούσαν όντα που μπορούσαν να διαδραματίσουν ρόλο μεσάζοντα ανάμεσα στους θεούς. Σε ορισμένες μυθικές παραδόσεις διατηρήθηκε η ανάμνησις Αμαδρυάδων που είχαν παρακαλέσει κάποιον ήρωα για να σώσει το δένδρο τους ή μνημονεύεται η τιμωρία που έπληξε τους ανθρώπους οι οποίοι είχαν κόψει ένα δένδρο, περιφρονώντας τις παρακλήσεις της Νύμφης. Τέτοιοι μύθοι είναι του Ροίκου, του Οξύλου και της Δρυόπης. Ο Ροίκος είναι ο ήρωας μιας ερωτικής περιπέτειας με τις Αμαδρυάδες. Υπήρχε μια δρυς, τόσο γέρικη, λέγει ο μύθος, που ήταν έτοιμη να πέσει. Ο Κένταυρος Ροίκος έβαλε τους δούλους του να την στηρίξουν με πασσάλους και να την φροντίσουν. Μ' αυτή την ενέργεια ο Ροίκος έσωσε την ζωή των Αμαδρυάδων, που η ύπαρξή τους ήταν συνδεδεμένη με την ύπαρξη της βελανιδιάς. Για να τον ευχαριστήσουν οι Νύμφες, του πρόσφεραν την αμοιβή που θα ζητούσε. Εκείνος εζήτησε την αγάπη τους και εκείνες δέχθηκαν. Του επέστησαν όμως την προσοχή ότι δεν θα δέχονταν καμμία απιστία από την πλευρά του. Σύνδεσμος ανάμεσά τους ορίσθηκε μία μέλισσα που θα έκανε χρέη αγγελιαφόρου. Μια ημέρα λοιπόν η μέλισσα πήγε να συναντήσει τον Ροίκο για να του μεταφέρη το μήνυμα των Νυμφών. Ο Ροίκος όμως, την στιγμή που τον ευρήκε η μέλισσα, έπαιζε πεσσούς. Απασχολημένος με το παιγνίδι την δέχθηκε πολύ άσχημα. Η μέλισσα τον ετσίμπησε στα μάτια και ο Ροίκος τυφλώθηκε. Αντίθετα η Νύμφη Χρυσοπέλεια, που ζούσε στην Αρκαδία, νυμφεύθηκε τον σωτήρα της και έκαναν ένδοξους απογόνους. Μια ημέρα, λέγει ο μύθος, που ο Αρκάδας κυνηγούσε σε μια περιοχή της Αρκαδίας, είδε μία βαλανιδιά έτοιμη να την παρασύρη ο χείμαρρος. Η Νύμφη Χρυσοπέλεια που κατοικούσε στο δένδρο τον ικέτευε να την σώσει. Πράγματι, ο γενναίος Αρκάδας έκαμε ένα φράγμα, για να αποτρέψει το ρέμα και να σώσει το δέντρο. Η Νύμφη παντρεύτηκε μαζί του και του εχάρισε δύο γιους, τον Έλατο και τον Αφείδαντα, τους προγόνους του Αρκαδικού γένους. Ένας άλλος ευτυχισμένος γάμος ήταν του Οξύλου. Ο γιος του Ορείου, νυμφεύθηκε την Αμαδρυάδα αδελφή του και απέκτησε μαζί της Νύμφες που είχαν ονόματα: Η Καρία, η Βάλανος, η Κρανία, η Μορέα, η Αιγείρα και η Πτέλα, καθώς και την Άμπελο και την Συκή. Τα ονόματά τους μας θυμίζουν δένδρα που είναι γνωστά και σε μας σήμερα. Μια ιστορία με Αμαδρυάδες συνδέεται με τον Θεό Απόλλωνα και τον έρωτά του με την θνητή Δρυόπη. Η Δρυόπη ήταν η μοναχοκόρη του βασιλέως Δρύοπος και εφύλασσε στο όρος Οίτη τα κοπάδια του πατέρα της. Συνήθιζε να πηγαίνει κάθε μεσημέρι σε μια πηγή που κατοικούσαν Νύμφες, έτσι έγινε φίλη με τις Αμαδρυάδες. Οι νύμφες τις έμαθαν ύμνους και χορούς που αγαπούσαν οι Θεοί. Κάποια ημέρα που η Δρυόπη εχόρευε έναν θεϊκό χορό, την είδε ο Απόλλων και την ερωτεύθηκε. Για να την πλησιάσει, μεταμορφώθηκε σε χελώνα. Οι φίλες της μόλις είδαν την χελώνα άρχισαν να παίζουν μαζί της. Κάποια στιγμή η Δρυόπη πήρε τον μεταμορφωμένο στα γόνατά της. Αμέσως ο Απόλλων πήρε την μορφή φιδιού και ενώθηκε μαζί της. Τρομαγμένη η Δρυόπη επέστρεψε στο σπίτι της αλλά δεν είπε κουβέντα για αυτό που της συνέβη. Σε λίγο καιρό ο γιος του Οξύλου, ο Ανδραίμων, την εζήτησε σε γάμο και η κοπέλα δέχθηκε. Έτσι η Δρυόπη έφερε στον κόσμο ένα γιο, τον Άμφισσο, που όταν ενηλικιώθηκε, ίδρυσε στους πρόποδες της Οίτης μια πόλιη που της έδωσε το όνομα του βουνού. Σε μεγάλη ηλικία, όταν η Δρυόπη είχε πάει να προσφέρει θυσία στις Αμαδρυάδες, τις παλιές συντρόφισσές της, κοντά στο ιερό του Απόλλωνος, που είχε ιδρύσει ο γιος της, οι Αμαδρυάδες από φιλία γι' αυτήν την έκαμαν Αμαδρυάδα. Σε εκείνο το μέρος εφύτρωσε μια ψηλή λεύκα και ξεπήδησε μια πηγή στο έδαφος. Μια παραλλαγή του μύθου αναφέρει ο Οβίδιος, την εποχή που ο γιος της Δρυόπης ήταν ακόμη μωρό, η νέα μητέρα πήγε στο βουνό, κοντά σε μια λίμνη με διάφανο νερό, για να προσφέρη θυσία στις Νύμφες. Δίπλα στην πηγή ήταν ένα δένδρο με γυαλιστερά φύλλα και έκοψε μερικά για να διασκεδάσει το παιδί της. Αγνοούσε ότι το δέντρο αυτό ήταν το μεταμορφωμένο σώμα της Νύμφης Λωτίδας. Έτρεξε αίμα από τα κλασιά και η Νύμφη, μέσα στον θυμό της, μετεμόρφωσε την Δρυόπη σε ένα παρόμοιο δένδρο. Όσες κοπελλες, απερίσκεπτα, διηγήθηκαν την σκηνή της μεταμορφώσεως, μεταμορφώθηκαν και οι ίδιες σε πεύκα. Πολλά δένδρα είναι συνδεδεμένα με παρόμοιες μυθοπλασίες και η κάθε περίπτωση είναι μία ιστορία που ξετυλίσσεται για να μας μεταφέρει συμβολικά τις ιδιότητες του δένδρου ή του άνθους και να μας σηματοδοτήσει την χρησιμότητά του. Περιοδικό "Ελληνική Αγωγή", Μαιμακτηρίωνος - Ποσειδέωνος (Νοέμβριος) 2008. .